1848

La nova Constituziun federala conceda al suveran il dretg da votar e d'eleger general – dentant betg a las dunnas.

1860–74

Associaziuns da dunnas pretendan per l'emprima revisiun planisada da la Constituziun federala l'egualitad politica e da dretg civil per las dunnas – senza success.

1893

La Federaziun svizra da lavurantas pretenda per l'emprima giada uffizialmain il dretg da votar e d'eleger per las dunnas.

1929

L'Associaziun svizra per ils dretgs da la dunna (ADD) inoltrescha ina petiziun sin plaun federal che postulescha il dretg da votar e d'eleger da las dunnas. Ella resta senza consequenzas.

1959

Cur ch'il Cussegl federal vul introducir l'obligatori da protecziun civila per las dunnas, pretendan las dunnas ils medems dretgs per las medemas obligaziuns. L'onn 1957 suttametta il Cussegl federal in sboz davart l'introducziun dal dretg da votar e d'eleger da las dunnas. Il 1. da favrer 1959 vegn il dretg da votar e d'eleger da las dunnas refusà a l'urna.

1969

Il 1. da mars 1969 ha lieu il marsch a Berna. Tschintgmilli dunnas ed umens demonstreschan per il dretg da votar da las dunnas. Ils protests vegnan manads da la politicra turitgaisa Emilie Lieberherr.

1971

Il dretg da votar e d'eleger da las dunnas vegn introducì tras la votaziun federala dals 7 da favrer 1971, e quai suenter in cumbat dal moviment da las dunnas che ha durà 100 onns. La Svizra è cun quai in dals ultims pajais europeics che conceda a las dunnas ils medems dretgs politics sco als umens. En l'Appenzell dadens entra il dretg da votar da las dunnas en vigur pir ils 29 d'avrigl 1990, e quai cun la decisiun davart il dretg da votar da las dunnas dal Tribunal federal e cunter la voluntad dals votants al cumin u a la mastralia.

1984

L'onn 1971 daventan indesch dunnas commembras dal Cussegl naziunal ed ina dunna commembra dal Cussegl dals chantuns. Cun Elisabeth Kopp vegn elegida l'onn 1984 per l'emprima giada ina dunna sco cussegliera federala.

La Svizra excluda 1,7 milliuns persunas estras dal dretg da votar e d'eleger – pia bunamain 25 pertschient da la populaziun residenta permanenta.

En il chantun Neuchâtel datti dapi l'onn 1849 in dretg da votar e d'eleger communal per persunas estras.

Var 600 vischnancas en Svizra han introducì il dretg da votar da persunas estras sin plaun communal.

La participaziun a la votaziun da las persunas estras cun dretg da votar en Svizra importa diesch fin dudesch pertschient. Per l'abstinenza datti plirs motivs. Per l'ina na vegnan per exempel betg chapids ils documents da votaziun e d'elecziun e per l'autra n'han bleras persunas estras nagina experientscha cun votaziuns.

Pli ditg che las persunas estras vivan en Svizra, e pli fitg che lur cumportament da votar sumeglia quel da las Svizras e dals Svizzers.

Il chantun Glaruna è l'unic chantun svizzer, en il qual vala il dretg da votar 16. E quai dapi l'onn 2007.

Il favrer 2021 accepta la cumissiun dal Cussegl dals chantuns l'iniziativa parlamentara da Sibel Arslan (Ils Verds Basilea) concernent il dretg da votar 16.

Cun la vegliadetgna da votar 16 duain auters temas far part da l'agenda politica da la Svizra.

Tenor l'enquista federala da giuvenils na midass la vegliadetgna da votar 16 betg bler vi da las relaziuns da forzas existentas e vi da la participaziun politica actuala. Ella smatgass però in zic engiu la vegliadetgna mediana da 57 onns da la populaziun cun dretg da votar.

Tenor in studi da l'institut da perscrutaziun Sotomo èn 83 pertschient da las persunas interrogadas per u plitost per integrar pli fitg ils giuvenils en la politica. Ina mesira concreta ed evidenta per cuntanscher quai fiss quella da sbassar la vegliadetgna da votar da 18 onns a 16 onns.

Da preschent sustegnan mo 28 pertschient da la populaziun da sbassar la vegliadetgna da votar a 16 onns.

Var 16 000 burgaisas svizras e burgais svizzers èn sut curatella cumplessiva ed èn exclusas dal dretg da votar e d'eleger.

L'onn 2014 ha la ONU ratifitgà la Convenziun davart ils dretgs dals umans cun impediments. Questa convenziun conceda a tut ils umans il dretg da votar e d'eleger.

Fin uss pon umans cun in impediment spiertal u psichic votar ed eleger sin plaun communal e chantunal sco er vegnir elegids per uffizis publics mo en il chantun Genevra. Var 1200 persunas ch'èn sut curatella cumplessiva disponan da quests dretgs politics dapi l'onn 2020. Uschia è Genevra il sulet chantun svizzer che respecta il dretg dals umans cun impediments.

Nagliur auter en l'Europa è l'abstinenza uschè auta sco en Svizra. Dapi l'onn 1971 ha ella adina importà sur tschuncanta pertschient.

I dat trais raschuns, pertge ch'i dat persunas che na sa participeschan betg a las votaziuns: Ellas na vulan betg, perquai ch'ellas n'han nagina motivaziun. Ellas na pon betg, perquai ch'ellas na disponan betg da las resursas e da las scolaziuns necessarias. Ellas na vegnan betg intimadas da sa participar a las votaziuns, perquai ch'ellas vivan socialmain isoladas.

La participaziun a la votaziun la pli auta en Svizra ha il chantun Schaffusa. Tgi che na votescha betg senza perstgisa, sto pajar ina multa da sis francs. 

Tgi che ha pudì sa procurar ina vusch en Svizra, illustreschan las collecziuns da la Biblioteca naziunala svizra en moda exemplarica. Ellas uneschan quasi tut las publicaziuns da Svizras e Svizzers. Uschia permettan ellas invistas unicas da l’istorgia da la participaziun politica en Svizra. Cun Alice Ceresa, Mariella Mehr e Doris Stauffer metta l’exposiziun en il center trais auturas, artistas ed activistas svizras. Mintgamai en in’atgna moda han ellas cumbattì per il dretg sin ina vusch e fatg attent uschia a gruppas exclusas dal process politic.

Alice Ceresa (1923–2001) era ina scriventa svizrataliana. Ella è creschida si a Basilea ed a Bellinzona. Sco dunna giuvna ha ella survegnì access als circuls d’exilants a Turitg, tranter auter ad auturs sco Luigi Comencini e Franco Fortini. A partir da l’onn 1945 ha Ceresa lavurà per la Weltwoche e per la NZZ sco correspundenta a l’exteriur en l’Italia ed en la Frantscha. L’onn 1950 è ella emigrada a Roma. Ella ha lavurà sco schurnalista, translatura e lectora per la chasa editura Longanesi ed è s’engaschada – ensemen cun Ignazio Silone – per il comité talian per la libertad da cultura. «La suletta chaussa che m’interessa cun scriver è la dumonda da las dunnas», collià stretgamain cun la tschertga dal scriver feminin innovativ. Cun sia emprima ovra experimentala «La figlia prodiga» (1967) è Ceresa vegnida enconuschenta sco autura da cult dal feminissem talian. En la Svizra tudestga ed en la Svizra franzosa è ella daventada renumada – sco scriventa che viva e scriva a l’exteriur – pir ils onns 1990 cun la translaziun dal segund ed ultim roman «Bambine. Geschichte einer Kindheit». Alice Ceresa ha scrit per vita duranta, ha però publitgà mo pauc – «Non scrivo per scrivere, ma perché devo».

Mariella Mehr è naschida l’onn 1947 a Turitg. Mehr è stada pertutgada da l’acziun «Kinder der Landstrasse », perquai ch’ella appartegneva als Jenics. Questa «ovra d’agid», ch’è vegnida manada da la fundaziun Pro Juventute, ha prendì davent var 600 uffants da lur geniturs tranter ils onns 1926 e 1973. Cun l’intenziun sbagliada da procurar per assistenza ha la Pro Juventute vulì eliminar la moda da viver senza domicil stabel ed ha uschia violà fundamentalmain ils dretgs persunals da las famiglias pertutgadas. Mehr è creschida si en famiglias da tgira, en chasas da tgira ed en asils. Sco giuvna minorenna è ella vegnida assegnada pliras giadas en la psichiatria ed en la vegliadetgna da 18 onns è ella vegnida internada en ina instituziun serrada sin basa d’ina decisiun administrativa. Cun questas violaziuns massivas tras las autoritads è Mehr sa fatschentada sco schurnalista e sco autura a partir da l’onn 1975. L’onn 1981 ha ella publitgà ses emprim roman «Steinzeit». Sin basa da sia atgna acta ha Mehr stgaffì la «Kinder-der-Landstrasse Show» ch’è vegnida represchentada l’emprima giada l’onn 1986. Mehr ha publitgà numerus texts da lirica, da prosa e da teater. Mariella Mehr è s’engaschada per ils dretgs dals Jenics e dals Roma sin plaun politic, social e cultural. Pervia d’attatgas ed agressiuns ha ella vivì temporarmain en l’Italia. Per sia lavur litterara e politica ha Mehr survegnì divers premis, tranter auter il titel da doctoressa honoris causa da l’Universitad da Basilea. Oz viva Mehr puspè a Turitg.

Doris Stauffer (1934–2017) è naschida ad Amden. Ella ha visità la classa professiunala da fotografia a la scola d’art applitgà a Turitg. Ils onns 1968/69 ha ella preschentà ina tscherna da sias emprimas ovras en il club turitgais Bel Etage, en la halla d’art a Berna ed en la halla d’art a Düsseldorf: «Assemblagen» u «Objektbilder», stgaffidas da materialias da ses conturns directs. Cun set ulteriuras dunnas ha Stauffer fundà l’onn 1969 il moviment da liberaziun da las dunnas «Frauenbefreiungsbewegung FBB». Ses engaschament feministic ha ella er integrà en sia instrucziun a la scola d’art applitgà a Turitg. La direcziun è s’opponida a ses curs «Teamwork» e l’ha bainbaud stritgà. Sinaquai ha l’entira squadra da magistras e magisters disditg. L’onn 1971 ha Stauffer gidà a fundar la scola d’art privata «F + F Schule für experimentelle Gestaltung». L’occupaziun critica cun il mintgadi feminin e cun las rollas da las schlattainas prevalentas ha influenzà er vinavant considerablamain la lavur da Stauffer. L’onn 1977 ha ella manà tras l’emprim «curs da strias» a la F + F, l’onn 1978 ha ella inaugurà il lavuratori da dunnas «Frauenwerkstatt»: «Nus ans occupain da feminissem e da creativitad, da la noziun da cultura orientada a l’um e da tendenzas sexisticas en l’art. Nus scuvrin e realisain nossas ideas da la creativitad, da nossa atgna lingua, da noss interess e da quai che nus avain da communitgar sco dunnas.»

Dorota Gawęda è naschida l’onn 1986 a Lublin en la Pologna ed Eglė Kulbokaitė l’onn 1987 a Kaunas en la Lituania. L’onn 2012 han omaduas terminà lur studi d’art al Royal College of Art a Londra. Oz lavura il duo d’artistas a Basilea. En lur lavur da video creada aposta per l’exposiziun «Votai!» s’occupan Gawęda und Kulbokaitė danovamain cun la figura da la stria. En lur intervenziun da collecziuns sa fatschentan ellas en spezial cun l’artista svizra Doris Stauffer e cun sias lavurs en connex cun strias. Cun far quai confruntan ellas las visitadras ed ils visitaders da la Biblioteca naziunala svizra cun ils cunfins delicats tranter il passà e l’avegnir, tranter ficziun e realitad. Ellas cuntinueschan uschia lur project «Mouthless» ch’ellas han preschentà l’onn 2020 per l’emprima giada en in’exposiziun singula a Friburg.

Tgi publitgescha en Svizra? Nua e cura? Questas dumondas respunda il catalog da l’inventari da la Biblioteca naziunala svizra. En il catalog èn registradas var 100 pertschient da las publicaziuns da la Svizra e davart la Svizra. Questa collecziun unica dat perditga da tgi che po e da tgi che ha pudì s’exprimer publicamain en Svizra. Per render visiblas questas relaziuns è il catalog online da la Biblioteca naziunala svizra vegnì analisà a maun d’ina analisa da big data per l’exposiziun «Votai!». La metoda innovativa porscha ina nova moda da sa fatschentar cun la collecziun da la Biblioteca naziunala e cun la cultura da memoria da la Svizra.